Osim putnika namernika i trgovaca,u Biljač han svraćao je, kako piše Bora Stanković, i Mitke da uživa u muzici ovdašnjih čalgidžija

Piše:Džahid Ramadani

BUJANOVAC, 28. mart 2016. – Trgovina je u Osmanlijskoj imperiji tokom  XVIII i XIX veka bila veoma razvijena. Da bi pospešio razvoj trgovine, reformator Mithat paša je izgradio put koji je od Vranja prolazio pokraj Bujanovca ,išao preko Samoljičkog brda, prolazio plodnim Biljačkim poljem ostavljajući ga na levoj strani i nastavljao na Čukarku gde se dalje vezivao sa Vardarskom dolinom.

U znak zahvalnosti graditelju, put je dobio naziv Mithat pašin put. Narod ga još zove „Carski drum“, “Moravički drum“ ,Turci su put nazvali „Yeni cadde“(Novo džade), Albanci „Xhadja e madhe“ (Golemo džadse) i „Xhadja e re“ (Novo džade). Midhat pašin put je u odnosu na dotadašnje vijugave, tesne puteve bio širok,  prav, sa mnogo lepih mostova.

DRUM ŠIROK, PRAV, CARSKI

Pokraj puta je zasađeno drveće. Dobrotvori su za sevap kraj puta gradili česme, tako da je putovati ovim drumom u ono vreme bio pravi užitak. Odličan opis Midhat pašinog puta dao je dao je čuveni književnik Bora Stanković u drami “Koštana“:

U Biljač Han svraćao je i Mitke: Bora Stanković (foto: wikipedia)

„Drum širok prav carski, po njega se rasipali hanovi, saraji, česme“.

Ovim putem se od Niša do Kumanova zaprežnim kolima stizalo za 24 časa.

U utorak, pazarnim danom, na Biljački pazar je dolazilo više sveta nego u Preševo. Na Panađur koji se održavao jednom godišnje, pored seljaka iz bliže okoline, Moravičkih sela, Pčinje i bliže okoline dolazili su i trgivci sa Kosova, Vranja, Krive Palanke, Ovčeg polja i Kumanova. Biljača postaje najrazvijenije naselje na obodu planine Rujan. Otvaraju se hanovi, kafane, razne trgovinske i zanatske radnje. Oživljava put Moravica – Pčinja –Ćustendil, čaršija se širi. Niču novi dućani oko kasarne, opšine i škole

Izgradnjom puta trgovina je u ovoj regiji Niškog Vilajeta doživela pravi procvat. Pojedina naselja počinju da menjaju svoju fizionomiju. To se posebno odnosi na Biljaču. Presudan uticaj u rastu ovog mesta, pored puta, odigraće izgranja kasarne 1878. god za potrebe turskih garnizona. Zato Jovan Cvijić s punim pravom Biljaču smatra zavarošenim selom (J.Cvijić, Osnove za geografiju i geologiju i,str.188.)

U utorak, pazarnim danom, na Biljački pazar je dolazilo više sveta nego u Preševo. Na Panađur koji se održavao jednom godišnje, pored seljaka iz bliže okoline, Moravičkih sela, Pčinje i bliže okoline dolazili su i trgivci sa Kosova, Vranja, Krive Palanke, Ovčeg polja i Kumanova. Biljača postaje najrazvijenije naselje na obodu planine Rujan. Otvaraju se hanovi, kafane, razne trgovinske i zanatske radnje. Oživljava put Moravica – Pčinja –Ćustendil, čaršija se širi. Niču novi dućani oko kasarne, opšine i škole.

U Biljači otvaraju dućane i magaze veleški trgovci, doseljenici i Cincari. Pripoveda se da je u Biljači u tursko vreme bilo oko 120 dućana.

Za putnike iz daleka, rabadžije i umornu stoku, od dugog putovanja nametala se potreba za prenoćištem i odmorom preko noći. Iz tih razloga Midhat pašinim drumom, sada starim putem Bujanovac-Kumanovo, počeli su da niču hanovi. Od Bujanovca do Čukarke bilo ih je oko deset. Navodimo najpoznatije: Zaim agin han u Bujanovcu, Aguš begov han kod Jerebičkog mosta kod reke Moravice, Pajazitov han kod Samoljice, Biljački han i Redžepov han kod Čukarke.

Svi su ovi hanovi bili su po nečemu poznati, vezane su za njih mnoge anegdote i događaji, ali je Biljački han bio posebno na glasu i jedino je on ušao u literaturu. Pominje ga Bora Stanković u “Koštani”. Glavni junak Mitke dolazio je tu iz Vranja da uživa  u prijatnom zvuku pesme i muzici  čalgidžija Biljač hana.

Pored Bore Stankovića, Biljački han pominje poznati književni kritičar Miloš Savković u časopisu “Misao”1933.  On navodi da je Deli-Aguš, kačak na glasu, noću navraćao sa svojim kačacima u Biljački han i kraj ognjišta pio rakiju sa svojom družinom.

Kada je i ko izgradio Biljač han nema pisanih zapisa (dokumenata). Ne zna se do kada je služio svojoj nameni kao ni ime vlasnika hana. Obzirom da se nalazio u Biljačkom ataru, verovatno je vlasnik bio Biljačanin, te je po njemu i dobio ime Biljač han.

Lepim izgledom kao ”ubavo devojče”, kvalitetom usluga, prostranim dvorištem i velikom hanskom zgradom, Biljač han se razlikovao  od drugih hanova i privlačio putnike i namernike iz najudaljenijih krajeva.

Kože od ovnova koje su se sušile na zidovima dvorišta upućuje das u se u hanu klali  i ovnovi,  te da su se za goste  spremali i obroci sa mesom. Velika prostrana soba služila je za spavanje. Nad vatrom je o  verigama visio kotao s vodom iz koga se punilo džezve za kuvanje u svetu poznate turske kafe

Biljač han se nalazio pokraj samog “Carskog druma”. Istočno od hana u dolini, na udaljenosti 3-4 km,  nalazilo se poveće selo Biljača. Putujući iz Vranja za Skoplje od 26-29. oktobra 1886. Godine, Stojan Novaković je navratio u Biljač han da se odmori, u njemu je sa svojim saputnicima ručao i veoma ga živo opisao.

Najrazvijenije mesto na Carskom drumu nekada: Biljača danas

U svom radu “Balkansko pitanje i manje istorijsko-političke beleške o Balkanskom poluostrvu 1886-1905” (Beograd,1906,str.11-12,13) poređujući ga sa prvim hanom na koji je naišao od srpsko-turske granice na 10 km od Bujanovca, na sastavcima Morave i Moravice, i sa drugim samoljičkim hanom koji se nalazio u sred pustog mesta na visu, prazan bez igde ikoga, za Novakovića Biljač han je “kao jedan od ponajvećih”.

NOVAKOVIĆEVE BELEŠKE

Dvorište Biljač hana bilo je četvorougaonog oblika površine od oko 3.000 metara kvadratnih, ograđeno zidom visine 2-3 metra. U han se ulazilo kroz velike i jake kapije. Pokraj hana i pokraj puta bila je česma.

“Unutar avlije u severnom uglu nalazila se kuća na glagolj. Gornji, ovde zapadni deo forme slova L čini prostrana kujna sa badžom i ognjištem, bez odžaka “ – opisuje Novaković.

Odmah do kuhinje,  s prozorima okrenutim prema jugu, nalazila se prostrana “soba sa plehanom peći prostranim povisokim preko cele širine sobe krevetom ….”

Krevet je zahvatao trećinu sobe. Bio je pokriven hasurama.

”Ispred sobe i kujne je strehom natkriljen poširi hodnik na direcima. Duža linija od glagolja bili su harovi duži nego prednja odelenja”.

U Biljač han putnici i trgovci su uterivali kola u avliju. Stoku su smeštali u hanske štale. Unutar visokih zidina hana bili su bezbedni za sebe i robu koju su vozili. Iz rasporeda prostorija zgrade vidi se da se u hanu spremalo jelo. Kože od ovnova koje su se sušile na zidovima dvorišta upućuje das u se u hanu klali  i ovnovi,  te da su se za goste  spremali i obroci sa mesom. Velika prostrana soba služila je za spavanje. Nad vatrom je o  verigama visio kotao s vodom iz koga se punilo džezve za kuvanje u svetu poznate turske kafe.

(Nastavlja se)

 BELEŠKA O AUTORU: Džahid Ramadani, pesnik, publicista,  prevodilac ,dugo se bavi pisanjem na srpskom ,albanskom i turskom jeziku. Maja ove godine je objavio zbirku pesama na albanskm jeziku BUJANOCI KRENARIA IME-BUJANOVAC,MOJ PONOS. U svojim pesmama i proznim tekstovima sa puno ljubavi  i topline opisuje Bujanovac, njegove ljude i događaje. Iz njegovog bogatog opusa čitaćete u nastavcima o BUJANOVAČKOJ ČARŠIJI, znamenitim objektima u kojima se odvijao život ovog grada: Stara opština, Turska Škola, Srpska škola (sačuvana), Lekovitoj moći Bujanovačke-Karaman banje. O čuvenom Bilač hanu, o Škodrinoj kući u Starcu, o Albanskom ustanku u Vranjskom pašaluku… O najpoznatijim bujanovačkim trgovcima i zanatlijama koji su bili oličenje ovoga grada: Nikoli Laziću, Božinu Popoviću-Žiki Karči, Dimi Dodiću Baronu… .Prikupljaju se podaci o Josifu Timiću, Dinetu Timiću, Dajči Ćebapčiji, Mulla Hasanu,Mehmedu Čorovinji, Zejni Šoferu i dr.