Piše : I. Jovanović

Bujanovac, 30. novembar 2023. Tribina na kojoj je prikazan rezultat istraživanja Inicijative mladih za ljudska prava u Srbiji (YIHR) na temu „Pasivizacija adresa Albanaca u Preševskoj dolini kao diskriminatorna praksa” održana je u četvrtak u  Domu kulture „Vuk Karadžić“ u Bujanovcu. Istraživanje je navodno pokazalo da je u opštinama Bujanovac, Preševo i Medveđa MUP Srbije za 10 godina pasivizirao adrese  najmanje 4.000 Albanaca.

Istraživanje je sprovedeno u okviru projekta “Razotrkivanje diskriminatornih praksi u Preševskoj dolini” koji je Inicijativa mladih za ljudska prava realizovala zajedno sa Odborom za ljudska prava iz Bujanovca uz podršku Rokfeler fondacije iz Sjedinjenih Američkih Država.

Na tribini su govorili šef Odbora za ljudska prava Beljgzim Kamberi i pravnik Fadil Aliti, koji su ukazali na probleme koji nastaju zbog pasivizacije adresa, a jedan od istraživača Inicijative mladih za ljudska prava u Srbiji (YIHR) Marko Milosavljević predstavio je rezultate istraživanja.

Po rečima Milosavljevića, Inicijativa mladih za ljudska prava je u periodu od jula do septembra 2023. godine sprovela istraživanja u opštinama Bujanovac, Preševo i Medveđa, sa ciljem da ispita diskriminatorne prakse koje se odnose na zloupotrebu Zakona o prebivalištu i boravištu građana iz 2011. godine, posebno fokusirajući se na pasivizaciju adresa građana albanske nacionalnosti.

Istraživački tim, kako je rečeno, obavio je intervjue sa ukupno 47 građana i predstavnika političkih aktera, uključujući predstavnike opština Bujanovac i Preševo, kao i predstavnike Koordinacionog tela Vlade Srbije za tri opštine juga Srbije.

Na osnovu tih razgovora, ali i uvida u rešenja Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije o pasivizaciji adresa, kao i na osnovu podataka o promenama biračkih spiskova, došli su do zaključka da je između 2012. i 2022. godine, kršeći Zakon o prebivalištu i boravištu koji nalaže da svaki državljanin Srbije ima pravo na adresu, MUP pasivizirao adrese gotovo 4.000 Albanaca.

-Oko 70 procenata onih sa kojima smo razgovarali nema rešenje o pasivizaciji, a 80 procenata njih je izbrisano sa biračkog spiska – rekao je Milosavljević.

Broj pasiviziranih građana tri opštine na jugu Srbije prema dostavljenim odgovorima Inicijativi mladih za ljudska prava od strane MUP Srbije u avgustu 2023. godine iznosi 1595 za Medveđu, 880 za Bujanovac i 430 za Peševo, navodi se u izveštaju.

Prema izveštaju, populacija građana albanske nacionalne manjine, kojoj je arbitrarno pasivizirana adresa, može se razvrstati u četiri grupe, a to su: pojedinci koji povremeno rade u inostranstvu ili su ostvarili penziju u inostranstvu (to su uglavnom oni koji odlaze u zapadnoevropske zemlje na tromesečni rad); oni koji rade na Kosovu; studenti koji se školuju na Kosovu; politički angažovani građani ili aktivisti iz Preševske doline.

„Najveći broj naših sagovornika nikada nije dobio zvanično rešenje o pasivizaciji adrese, a o ovoj činjenici informisani su naknadno i usmeno. Primeri su razni, a da im je adresa pasivizirana, građani su saznavali kada su odlazili po nove lične karte, da produžavaju važenje pasoša, registruju automobile, pri izlasku na glasnje i tome slično. Tada bi dobijali usmena obaveštenja od policijskih službenika da ih „nema u sistemu“, navodi se u izveštaju.

Dalje se navodi da je znatno manji broj ispitanika naveo da su im rešenja o pasivizaciji uručena ili da su dobili pozive od policije da daju izjavu o sopstvenom boravištu, odnosno prebivalištu.

Još jedan problem koji se, kako se navodi, javlja pri uručenju ovog dokumenta, ogleda se u tome što su rešenja pisana isključivo na srpskom jeziku i ćiriličnom pismom, a takođe i najveći broj ispitanika nije znao da postoji žalba na proces pasivizacije adrese.

„Tokom istraživanja zabeležili smo različite slučajeve i razloge zbog kojih su ispitanicima pasivizirane adrese. Prvu grupu čine oni koji nisu poštovali proceduru prijave privremenog boravka u inostranstvu, ukoliko su tamo ostajali duže od 90 dana. Pored ove, velika je grupa ispitanika kojima je adresa pasivizirana bez jasnog obrazloženja i koji nisu napuštali svoja prijavljena mesta prebivališta, odnosno boravišta. Većina ispitanika saglasna je s tim da se ovde radi o političkoj manipulaciji“, navodi se u izveštaju istraživanja.

Inicijativa mladih za ljudska prava je od policijskih uprava zatražila podatke o broju pasiviziranih građana za sve opštine u Srbiji od 2012. do juna 2023. godine, ali MUP im, međutim, nije dostavio podatke za opštinu Medveđa za period od 2020. do 1. juna 2023. godine. Do broja od 4.174 pasiviziranih građana, YIHR je došla na osnovu podataka koje je od Policijske uprave Leskovac dobio predsednik opštine Preševo, Šćiprim Arifi.

Međutim, rezultati istraživaja pokazuju da tačni podaci o pasiviziranim građanima i demografskoj strukturi ovih pojedinaca nikome nisu dostupni. Svi ovi akteri pretežno raspolažu sa neformalnim i okvirnim brojkama, pa se tako može uočiti raspon od 6.000 do 8.000 pasiviziranih građana u opštinama Medveđa, Bujanovac i Preševo.

Tokom terenskih poseta Preševu, Bujanovcu i Medveđi, istraživački tim je mapirao još nekoliko potencijalno diskriminatornih praksi, a to su: Zadržavanje građana albanske nacionalnosti na graničnim prelazima sa Kosovom; Zabrana prikazivanja filmova na albanskom jeziku; Nepriznavanje visokoškolskih diploma stečenih na Kosovu; Nezaustpljenost građana albanske nacionalnosti u državnim ustanovama.

Navode o pasivizaciji i brisanju Albanaca iz biračkog spiska nedavno je demantovao ministar Aleksandar Martinović.

Ministar demantuje da se Albanci brišu iz biračkog spiska i da im se pasivizuju adrese