Shkruan: Vlladimir Illiq (Peshçanik)
Të premten e kaluar, unë mbajta një leksion për studentët për orientimin e planifikuar të informacionit nga përvojat dhe rolin e koncepteve në atë drejtim. Unë u them atyre se pikërisht të njëjtët njerëz do të shprehin qëndrime të ndryshme, madje edhe kontradiktore ndaj romeve dhe romëve, homoseksualeve dhe homoseksualëve, propozime që kanë të bëjnë me Kosovën, përkatësisht Krahinën Autonome të Kosovës dhe Metohisë. Pastaj më mërzit tetema më bëhet monotone, ndaj filloj të flas për teorinë e Durkheimit për informim shkencor
Bujanoc, Beograd, 6 mars 2023. Pas ligjëratës, studentët më afrohen dhe më pyesin se çfarë mendoj realisht për Planin. Unë u përgjigja se mendoj që është më mirë nëse një person është i shëndetshëm. Studentët, të edukuar, presin që unë t’u them diçka tjetër. Unë u them atyre se në vitin 1948, shumë njerëz u dërguan në një ishull me diell të Adriatikut, i cili gjithmonë mund të zëvendësohet nga Ramski Rita, një kamp mbi të cilin do të fluturonin sot dronët. Unë do t’u shpjegoj atyre se ata që deklaruan për Stalinin u dërguan në Goli Otok, gjithashtu një pjesë e atyre që deklaruan për Titon, nëse nuk iu besua, si dhe shumë që do të thoshin se është mirë që njeriu të jetë i shëndetshëm, por që u denoncuan se kishin thënë diçka tjetër. E përmenda edhe Gëten, pohimin e tij se vetëm një vëzhgues mund të ketë ndërgjegje, dhe jo një veprues; dhe Pitagora, me pikëpamjen e tij për Olimpiadën si një ngjarje ku disa shkojnë për të konkurruar, të tjerët për të blerë dhe shitur, dhe i treti, gjoja më i mençuri, për të vëzhguar.
Iu premtova se semestrin e ardhshëm do t’i mësoj për funksionalitetin diferencial, për faktin se të njëjtat ngjarje që ia hoqën kokën apo këmbën dikujt i dhanë ministrit të Informacionit Vuçiq një apartament në Beogradin e Ri.
Studentët largohen. U përmbajta të mos citoja Max Weber-in, mendimin e tij se ata që kapen pas rrotave të lokomotivës së historisë shpesh përfundojnë duke u thyer dhe dërrmuar nga thumbat e atyre rrotave. Nuk e kam përmendur as mbipopullimin agrar, shkakun kryesor të konflikteve të mëparshme etnike, as luftën për monopol mbi gjuhën në përdorim zyrtar (dmth. monopolin etnik të punësimit në sektorin publik) si shkakun më të rëndësishëm të këtyre konflikteve të fundit.
Po Kosova (dhe Metohia)? Në përkthim të Mario Kopiq:
Unë, Bertolt Brecht, vij nga pyjet e zeza.
Nëna ime më solli në qytete
Ndërsa shtrihesha në prehrin e saj. Dhe ftohtësia e pyllit
Do të qëndrojë në mua deri sa të vdes.
Nëna ime më solli në Zrenjanin nga Mitrovica e Kosovës ku u martua me babain tim. Nëna e këtij të fundit u vra nga shqiptarët lokal në vitin 1942 në Koretinë afër Kamenicës. Babai im ka lindur në Kosovë si fëmijë i kolonistëve të vendosur në tokën e ish-bejlerëve. Profesorët Kasash dhe Mesarosh treguan se shumica e autorëve të krimeve kundër serbëve në Baçka ishin pasardhës të hungarezëve të pa tokë; ndërsa në veri, kolonistët serbë morën tokën e nacionalizuar prej poseduesve të mëdhenjë, jo ata që e punonin tokën për të tjerët. Kështu ishte edhe në Kosovë: mbipopullimi agrar dhe dhënia e tokave të Begut kolonistëve serbë në vend të shqiptarëve pa tokë, shërbeu si shkak i konflikteve të dikurshme etnike.
Dhe tani? Tani, 40 vjet me vonë, po lexoj librin e Enver Hoxhës për veten time, për ne, “Titistët” (1982). Tema e librit është nacionalizmi komunist jugosllav, i cili tenton të gëlltisë Shqipërinë dhe shqiptarët në Jugosllavinë e Madhe, duke i dhënë një autonomi të kufizuar.
Të mos ketë ndonjë huti: Hoxha nuk shfaqet si internacionalist, por si shovinist shqiptar. Pretendimet si ato që shqiptarët nuk kanë sulmuar askënd, i përkasin të zakonshmeve të nacionalizmit. Por pretendimet për nënvlerësimin e përhershëm jugosllav të Shqipërisë dhe shqiptarëve janë të vërteta dhe të bazuara. Si dhe pretendimet për imperializmin jugosllav ndaj Shqipërisë dhe për kontratat ekonomike të bazuara në shkëmbime të pabarabarta.
Unë jam sociolog: e kuptoj kritikën e burimeve. Hoxha gënjen ose hesht kur shkruan për nacionalizmin shqiptar, për Spiro Nakon dhe Koçi Xoxen. Të vërtetën e shkruan kur flet për hegjemoninë komuniste jugosllave ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve. Armiku i tij kryesor nuk janë serbët, por jugosllavët. Ai ka vetëm fjalë të bukura për Milladin Popoviqin.
Kam shkruar se lufta për monopolin e gjuhës në përdorim zyrtar (pra për monopolin etnik të punësimit në sektorin publik) ishte shkaku kryesor i konflikteve të fundit etnike midis jugosllavëve dhe shqiptarëve (në Serbi dhe Maqedoni). Kush do të guxonte të fuste mësimin e detyrueshëm të gjuhës shqipe në shkollat fillore dhe të mesme në jug të linjës Kopaonik-Jastrebac? Vëllai dhe motra ime kishin mësime në gjuhën serbo-kroate në Senta para 50 vjetësh, por edhe mësimin e detyrueshëm të hungarishtes. Dhe pa dygjuhësi, nuk ka integrim të pakicave të shumta kombëtare. E kush do të guxonte të fuste mësimin e detyrueshëm të gjuhës më të përhapur të sllavëve të jugut në shkollat në jug të urës së Ibrit? E përsëris: pa dygjuhësi nuk ka integrim.
Serbisë i duhet një Dimitrije Tucović i ri. Shqiptarët kanë nevojë për pasardhësit e Sinan Hasanit dhe Ali Shukris. Nuk ka asnjë perspektivë që ose njëri ose tjetri të lindë dhe të jenë të pranueshëm.
Unë jam duke pritur për dy versione të Proklamatës së re (sipas definicionit: kolaboracioniste) drejtuar popullit serb. Njërin do ta shkruajnë çetnikët që janë në pushtet, tjetrin çetnikët që janë në opozitë. Ata do të blejnë, detyrojnë, shantazhojnë njerëzit për t’i nënshkruar ato. Siç u thashë studentëve, do të kujdesem vetëm për shëndetin tim. Unë do të nënshkruaj vetëm këtë tekst.