Bujanoc, Prishtinë, 21. nëntor 2023. (Foto Bujar Tërstena /REL) – Një grup studentësh dhe të diplomuarsh nga Beogradi dhe Prishtina, në mesin e të cilëve është profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe Borivoje Llaziq nga Bujanoci, krijuan një “Fjalor fjalësh që nuk kanë nevojë për përkthim” në serbisht-shqip. Promovimi i fjalorit është mbajtur të hënën në Prishtinë.
Demokraci, traditë, propagandë, bateri, epidemi, komshi, amanet, ajvar – këto janë disa nga fjalët që nuk kanë nevojë për përkthim nga serbishtja në shqip dhe anasjelltas.
Këto dhe qindra fjalë të tjera, të cilat nuk kanë nevojë për përkthim, janë identifikuar nga një grup studentësh nga Universiteti i Beogradit dhe i Prishtinës në kuadër të projektit të organizatës joqeveritare Integra dhe Qendra për Veprime Afirmative dhe Sociale, me qëllim promovimin e bashkëpunimit ndërmjet të rinjve nga Kosova dhe Serbia.
Në mesin e tyre janë Borivoje Llaziq nga Bujanoci, i cili së fundi ka diplomuar albanologjinë në Beograd dhe Elvira Kryeziu, studente e gazetarisë në Universitetin e Prishtinës. Më 20 nëntor ata morën pjesë në prezantimin e “Fjalorit të fjalëve që nuk kanë nevojë për përkthim” në Prishtinë, raporton Radio Evropa e Lirë (REL).
-Kur flitet për Kosovën apo Serbinë gjithmonë ka disa tema të pakëndshme që shkaktojnë përçarje mes nesh. Këto janë gjëra për të cilat në fakt duhet të shkruhet – tha Llaziq për REL.
Pas studimeve bazë për gjuhë, letërsi dhe kulturë shqiptare Llaziq vazhdoi studimet master. Ai tregon se edhe pse vjen nga Bujanoci – një qytet në jug të Serbisë me shumicë shqiptare – ai nuk e dinte gjuhën e fqinjëve të tij, por se e dëgjonte dhe e donte muzikën e tyre.
– Dashuria për gjuhën shqipe ka lindur përmes muzikës. Mbaj mend që në gjimnaz kam dëgjuar disa këngë dhe nuk kam kuptuar asnjë fjalë të vetme. Më pëlqeu ajo energji pozitive, fillova të hulumtoj dhe kuptova se ka një Katedër (të gjuhës shqipe) në Beograd. Kam biseduar me prindërit e mi dhe ata janë gëzuar shumë me idenë (të studioj albanologjinë) – thotë Llaziq.
Ai shton se pikërisht për shkak të gjuhës shqipe ka takuar shumë njerëz nga Kosova, me të cilët shoqërohet dhe ka bashkëpunim të rregullt.
Ndërsa ëndrra e Elvira Krueziut ishte të mësonte sa më shumë gjuhë. Përveç gjuhës amtare shqipe, ajo flet rrjedhshëm edhe turqisht, italisht dhe anglisht, por po mëson edhe serbisht.
Në një prononcim për Radion Evropa e Lirë, ajo ka vlerësuar se gjuha është “element kyç” për njohjen e kulturës së një populli.
– Është mirë të takosh njerëz të rinj, të njihesh me gjuhën dhe kulturën e tyre. E morëm vesh se sa jemi të njëjtë – thotë ajo.
Elvira Krueziu kujtoi gjithashtu se sa e habitur ishte kur, së bashku me Borivoje Llaziqin, identifikuan një numër të madh fjalësh që nuk kishin nevojë për përkthim.
– E pyeta Borivojen ‘a eshte e njejta fjale’? Ai tha po. Dhe atëherë ishin vetëm, po, po, po, të njëjtat fjalë – thotë ajo.
Nora Bezera, gjuhëtare dhe autore e fjalorit “Fjalë që nuk kanë nevojë për përkthim”, deklaroi se një grup studentësh nga Universiteti i Beogradit dhe i Prishtinës kanë identifikuar më shumë se 2000 fjalë që përdoren në komunitetin shqiptar dhe serb.
Megjithatë, u botuan vetëm ato fjalë që janë “në një farë mënyre të natyrshme në kulturën dhe traditën e përbashkët”.
– Thelbi i projektit nuk ishte vetëm gjetja e fjalëve, por lidhja e të rinjve nga Kosova dhe Serbia. Duke pasur parasysh se popujt tanë kanë jetuar në fqinjësi me shekuj, por vetëizolimi i të dy komuniteteve çoi në faktin se ne nuk njohëm kulturat e njëri-tjetrit dhe për rrjedhojë as gjuhët tona – tha ajo.
Një qëllim tjetër i “Fjalorit të fjalëve që nuk kanë nevojë për përkthim” është të vërë në dukje ngjashmëritë ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve.
Marija Oroviq, profesoreshë dhe bashkëautore e këtij fjalori, tha se disa fjalë të përdorura si në gjuhën serbe ashtu edhe në gjuhën shqipe, në fakt përfaqësojnë “traditën e përbashkët të dy kombeve”.
– Një fjalë e tillë është ‘qef’. Përdoret për të përshkruar përvojën e shijimit të momentit, pa një qëllim ose qëllim të veçantë. Kjo fjalë thekson rëndësinë e momenteve të vogla por të çmuara në jetë që na bëjnë të lumtur – shpjegoi ajo.
Nora Bezera theksoi gjithashtu se serbët dhe shqiptarët shpesh komunikojnë në anglisht dhe se kjo është arsyeja pse programi i studimeve i Albanologjisë në Prishtinë dhe Albanologjisë në Beograd janë “një urë lidhëse midis dy popujve që kanë ndarë paragjykime të rrënjosura me shekuj”.
– Ata janë një brez i ri që duke njohur palën tjetër, traditat dhe kulturën e saj, do të kuptojnë se sa janë të ngjashëm dhe të afërt dhe do t’i thyejnë ato paragjykime me angazhimin e tyre – vlerësoi Bezera.
Ballkanistika është një program studimi katërvjeçar, i cili u hap në Universitetin e Prishtinës në vitin 2021 me qëllim, ndër të tjera, të promovojë komunikimin ndërgjuhësor dhe ndërkulturor në Kosovë dhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Përveç shqipes, studentët mësojnë edhe gjuhë të tjera ballkanike si serbisht, boshnjakisht, kroatisht apo maqedonisht.