Bujanoc, 29 nëntor 2023. (Foto: Bujar Tërstena/REL) – Një grup studentësh nga Beogradi dhe Prishtina, në mesin e të cilëve është profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, Borivoje Llaziq nga Bujanoci, hartuan “Fjalorin (serbisht-shqip) të fjalëve që nuk kanë nevojë për përkthim”, i cili përfshin ato fjalë që janë të zakonshme në serbisht dhe shqip. Qëllimi i tyre ishte që përmes fjalëve të tregonin se serbët dhe shqiptarët kanë shumë të përbashkëta dhe se duhet të fokusohen në atë që i bashkon dhe jo në atë që i ndan.
Projekti është ide e organizatave joqeveritare Qendra për aktivitete afirmative dhe sociale (CASA) dhe Integra, ndërsa në fjalor kanë punuar tetë persona – gjashtë studentë nga Universiteti i Prishtinës dhe Beogradit, mes tyre edhe Borivoje Llaziq, mandej autorja Nora Bezera dhe bashkautorja Marija Oroviq, njofton Kosova online.
Gjuhëtarja Nora Bezera tregon se botimi i parë i fjalorit është prodhuar dy vite më parë ndërkohë që botimi i dytë është prezantuar më 20 nëntor.
“Përmes këtij projekti kishim disa synime. Qëllimi i parë ishte tubimi i të rinjve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë, gjë që ia dolëm. Qëllimi ynë i dytë ishte që jo vetëm t’i bëjmë bashkë pjesëtarët e këtyre dy komuniteteve, por të vëmë në pah ngjashmëritë tona përmes atyre fjalëve të zakonshme, por edhe të lehtësojmë disi komunikimin mes nesh”, tha Bezera.
Ajo tregon se gjuha serbe dhe ajo shqipe kanë një fond të madh fjalësh të përbashkëta. Shumica e tyre, pohon ajo, janë të trashëguara nga gjuha turke, veçanërisht ato që përdoren në gatim, ndërsa fjalët nga terminologjia juridike dhe teknologjike janë trashëguar kryesisht nga anglishtja, frëngjishtja, italishtja dhe gjuhë të tjera.
“Megjithatë, në botimin e dytë kemi gjetur disa fjalë me origjinë shqiptare që përdoren në serbisht, apo fjalë me origjinë serbe që përdoren në gjuhën shqipe. Për shembull, kemi fjalën ‘darovit’. Gjendet në fjalorin shqip dhe në fakt është fjala “të dhurosh” me origjinë serbe. Më pas kemi fjalën ‘gunë’ ose ‘gunj’, është një fjalë që përmendet për herë të parë në Shqipëri. Në shkrime konsiderohet se është me origjinë ilire, por në fakt përdoret edhe në serbisht. Po, është pjesë e kostumit kombëtar, ndoshta një fjalë arkaike, por është diçka që e përdor gjuha serbe. Ka shumë më tepër fjalë të tilla, kështu që për shembull, u gjetë edhe fjala “besa”. Për shqiptarët është më shumë institucion sesa fjalë dhe pjesë e kulturës shqiptare. Megjithatë, edhe serbët e dinë shumë mirë se çfarë është “besa” dhe e përdorin atë veçanërisht në Kosovë. Në vend që të thonë “të jap fjalën e nderit”, thonë se po të jap besën për diçka që duhet ta mbajnë, një premtim”, tregon Bezera.
Edhe pse pajtimi është një term i gjerë, Bezera thekson se puna në këtë fjalor është sigurisht një hap i vogël drejt tij.
“Gjithmonë më pëlqen të citoj Nelson Mandelën i cili tha: “Nëse i flet dikujt në një gjuhë që ai e kupton, ajo do t’i arrijë në kokë, por nëse i flet në gjuhën e tij amtare, ajo do të arrijë në zemrën e tij”. Epo, vetëm kjo thënie e tij thotë shumë për të. Natyrisht, është për të ardhur keq që ne komunikojmë në anglisht, e cila është kulturalisht shumë më larg nga ne. Gjuhësisht dhe kulturalisht ne, serbët dhe shqiptarët, jemi shumë më të ngjashëm, krahasuar me anglishten. Si do ta kapërcejmë këtë gjendje? Kur fillojmë të shoqërohemi me njëri-tjetrin dhe kur nuk jetojmë më të mbyllur në komunitetet tona”, tha Bezera.
Për fjalorin ndër të tjera ka punuar Suzana Mariq nga Novi Sadi, e cila studion ballkanistikë në Fakultetin Filologjik. Ajo është e vetmja serbe në Universitetin e Prishtinës.
“Në përgjithësi, të gjitha ato ide që lidhen me gjuhët, kulturën dhe dialogun ndërkulturor janë disi më interesantet për mua. Kam ndjekur programe të ndryshme dhe më të afërt me mua kanë qenë gjithmonë ato që kanë të bëjnë me gjuhët, pra me kulturën, kështu që fjalori është edhe interesant dhe shumë i mirë sepse ka bashkuar në një mënyrë shumë të bukur studentë të albanologjisë nga Beogradi dhe studentë nga Prishtina teksa ata vërtet kanë punuar shumë mirë së bashku. Janë ato fytyra rrezatuese kur arrijmë të themi të njëjtën fjalë… Janë ato detaje të vogla që disi të bëjnë të lumtur. Kam ndjekur trajnime dhe shkëmbime të tjera me tema të tjera, por disi, kur diçka lidhet me kulturën apo gjuhën,kjo të rinjtë i bashkon shumë më tepër. Kur arrijnë të përdorin të njëjtat fjalë, vetëm atëherë kuptojnë se kanë më shumë ngjashmëri sesa dallime për sa i përket gjuhës. Dhe sigurisht, kulturën e njeh përmes gjuhës”, tha Mariq.
Ajo vendosi të studiojë ballkanistikë në Universitetin e Prishtinës, pasi siç pohon ajo, Ballkani si koncept më i gjerë i interesonte gjithmonë, duke përfshirë edhe gjuhët ballkanike.
“Gjithmonë kam konsideruar se kemi më shumë ngjashmëri sesa dallime, ndoshta sepse prindërit e mi dhe pjesa tjetër e familjes sime vijnë nga Bosnja, Kroacia dhe Mali i Zi, kështu që gjithmonë ka qenë e lidhur me mua. Në studimet ballkanike në Universitetin e Prishtinës, gjuha shqipe është lënda ime kryesore, ndërsa për studentët shqiptarë gjuhët e tjera. Por, krahas kësaj studiojmë edhe kulturën e popujve të tjerë ballkanikë dhe gjuhët e tyre. Do të kemi edhe një gjuhë tjetër ballkanike në vitin e tretë dhe të katërt, do të shohim nëse do të jetë bullgarishtja, maqedonishtja apo greqishtja, kështu që është disi shumë më gjithëpërfshirëse dhe më pëlqeu shumë. Po ashtu, kam dashur të mësoj dialektin, pra dialektin gegë që flitet në Prishtinë. Kam pasur shumë miq që kanë mbaruar Albanologjinë në Beograd dhe që kanë thënë se nuk kanë kuptuar asgjë kur kanë ardhur këtu. Është pak konfuze, sepse në universitet mëson një gjë dhe pastaj del në rrugë dhe dëgjon diçka krejtësisht tjetër. Sa për mua, ende nuk mund të flas rrjedhshëm, por sigurisht që kuptoj shumë mirë”, tha Mariq.
Ajo tregon se është shumë rehat në Prishtinë dhe se më shumë nxënës të shkollave të mesme do të zgjidhnin të studionin në Universitetin e Prishtinës, por se ka pengesa administrative.
“Ndoshta do të vinte dikush për master, por problemi është njohja e diplomave. Po ashtu, ka të rinjë që do të regjistroheshin në studimet ballkanike, por ka problem me mosnjohjen e diplomave të gjimnazit nga sistemi serb në Kosovë. Sigurisht që ka edhe frikë nga mosnjohja e realitetit të këtushëm, por një pjesë të madhe e bëjnë ato lëvizje politike që bllokojnë disa gjëra. Kështu që tani për tani jam e vetme. Më së shumti dëgjoj veten time, intuitën time. Nëse dua të bëj diçka, i fik totalisht çdo gjë që më thonë të tjerët, sepse disi e di që gjithçka do të jetë mirë, ashtu siç është. Unë me të vërtetë nuk kam pasur asnjë rast të pakëndshëm për gati dy vjet që kam jetuar në Prishtinë”, tha ajo.
E vetmja gjë që nuk i pëlqen, shton Mariq me buzëqeshje, është se si e vetmja studente e kombësisë serbe në Prishtinë, është shpesh në qendër të vëmendjes.
“Jam shumë në qendër të vëmendjes, kjo është e vetmja gjë që nuk më pëlqen. Mendoj se për të rinjtë këtu, ka shumë mundësi që mund t’i shfrytëzojnë. Kjo është diçka që nuk duhet ta ndajmë politikisht. Ka disa sfera ku politika nuk duhet të hyjë dhe arsimi, për mendimin tim, është një nga ato. Ka vërtet shumë për të mësuar nga një këndvështrim tjetër, dhe mua më duket shumë interesante dhe do të doja të shihja më shumë të rinj nga komuniteti ynë”, tha Mariq.
Borivoje Llaziq është student i albanologjisë në Universitetin e Beogradit. Ai thotë se një nga motivet e tyre për hartimin e fjalorit ishte që të tregonin se serbët dhe shqiptarët kanë shumë të përbashkëta dhe se ata mund të jenë miq nëse, siç thotë ai, fokusohen në atë që i bashkon, e jo në atë që i ndan.
“Ne morëm pjesë në një seminar në Durrës në maj të këtij viti. Ne ishim tre studentë nga Universiteti i Beogradit dhe tre nga Universiteti i Prishtinës. Kaluam dy ditë për të bërë vëllimin e dytë të fjalorit ndërsa i pari ishte botuar më herët. Ishte shumë interesante për mua, sepse nuk e dija se ka fjalë që thuhen njësoj në serbisht dhe shqip. Ishte interesante të takoja të rinjë që janë të gatshëm të punojnë në këtë bashkëpunim ndërkulturor dhe të punojnë së bashku për diçka për ta bërë të ardhmen, si dhe të tashmen, më të mirë”, tha Laziq për Kosova Online.
Ai tregon se ishte shumë interesante për të kur zbuloi se disa fjalë janë saktësisht të njëjta dhe kanë të njëjtin kuptim në të dyja gjuhët. Nimfë, bateri, traditë, shef, fqinj, amanet, ajvar, epidemi… janë vetëm disa nga 2000 fjalët me të njëjtin kuptim në gjuhën serbe dhe shqipe.
“Më ka interesuar edhe zbulimi i foljes lafiti, e cila nuk përdoret shumë në gjuhën standarde serbe, por përdoret në jug. Ka një fjalë të ngjashme në shqip, supozoj se vjen nga turqishtja. Ndodhi që po bisedonim për diçka dhe pastaj një kolege nga Prishtina tha një fjalë në shqip dhe unë pastaj i thashë se e njëjta gjë thuhet në serbisht. Dhe më pas, fjalë për fjalë, në bisedë dolëm me edhe më shumë fjalë që as ajo dhe as unë nuk e dinim se ishin të njëjta në serbisht dhe shqip dhe kishin të njëjtin kuptim”, thotë Borivoje.
Ai shton se hartimi i një fjalori për të rinjtë me të cilët ka punuar është pikërisht një mundësi për të zbuluar lidhjen mes dy popujve, gjeografikisht shumë të afërt, por që, siç thotë ai, nuk e njohin mjaftueshëm njëri-tjetrin edhe nëse prej shekujsh kanë jetuar pranë njëri-tjetrit.
Ai thotë se ngjashmëritë nuk janë të dukshme në “topin e parë” dhe për t’i zbuluar ato duhet të futesh në thelb dhe të “gërvishësh nën sipërfaqe”.

“Për mua, e gjithë kjo ka për qëllim të zgjerojë horizontet e mia, por edhe t’i tregojë brezit të ri dhe bashkëmoshatarëve tanë se serbët dhe shqiptarët mund të jenë miq, se kur bien dakord mund të bëjnë gjëra të bukura, si ky fjalor që kemi bërë, i cili është për të mirën e të gjithëve. Problemi më i madh i serbëve dhe shqiptarëve është se ata gjeografikisht janë shumë të afërt ndërsa nuk e njohin mirë njëri-tjetrin. Ne nuk e dimë gjuhën e njëri-tjetrit. Serbët vetëm në disa territore kufitare mund të dinë disa fjalë shqipe. Shqiptarët mund ta dinë pak më shumë serbishten, por mendoj se ky është problemi kryesor që nuk kemi komunikim të mjaftueshëm mes veti dhe nuk kemi mjaftueshëm pika kontakti. Një serb i zakonshëm, që jeton në Serbinë qendrore, për shqiptarët i di vetëm nga mediat dhe këto janë kryesisht gjëra negative. Dhe, siç e kemi parë, ka edhe shembuj pozitivë dhe do të doja që storja jonë të arrinte disa nivele më të larta bashkëpunimi, që njerëzit të shohin se serbët dhe shqiptarët mund të jenë miq, të jetojnë me njëri-tjetrin dhe se përkatësia etnike nuk duhet të jetë pengesë në këtë drejtim, sepse, në fund të fundit, të gjithë jemi njerëz”, beson Laziq.
Ai thotë se është nga Bujanoci dhe se albanologjinë e ka zgjedhur si thirrje jetësore falë muzikës që ka dëgjuar si gjimnazist.
“Unë u dashurova me gjuhën përmes muzikës dhe vendosa ta studioj. Gjuha më dukej e bukur dhe interesante. Mësova se ka një katedsër në Beograd dhe doja të tregoja se një serb mund të flasë shqip dhe të merret me studime shqiptare dhe të ketë marrëdhënie të mira me shqiptarët. Doja të tregoja se serbët dhe shqiptarët mund të jenë miq dhe se ne mund të punojmë së bashku për të përmirësuar marrëdhëniet tona. Një e nesërme më e mirë për ne si dy kombe nuk do të bjerë nga qielli, por ne duhet të punojmë së bashku për ta përmirësuar atë marrëdhënie. Shpresoj dhe mendoj se këto marrëdhënie mund të jenë më të mira. Duhet të fokusohemi në gjërat e mira dhe të lëmë pas atë që na ndau për vite me radhë – politikën, historinë dhe thjesht të jemi njerëz”, thotë Llaziq.